The Syriac Dot - tačkanje konsonantskih tekstova

 

Knjiga The Syriac Dot Georgea Antona je vrlo jednostavno i kratko štivo o historiji upotrebe tačke u ortografiji sirskog (istočnoarameskoj-sirjačkog) jezika. Ovog puta ne govorim o arapskom jeziku, ali ostajem unutar porodice semitskih jezika. Tačke igraju veoma važnu ulogu unutar semitske porodice tekstove, ali i veoma važnu ulogu u historiji razvoja ljudskog odnosa prema tekstu i stvaranju tekstova. Baš zbog toga je ova knjiga veoma korisna za upoznavanje kako tako male pojave, kao što su tačke ispisane iznad ili ispod slova, mogu utjecati na tok historije pojedinih kultura, pa kao u arapskom tako i u sirskom, tačke sadrže mnogo bitne informacije. Meni osobno, proučavanje upotrebe tački u ranim prepisima mushafa i najstarijim materijalama arapskog jezika, je jedan od zanimljivijih hobija i aktivnosti u slobodno vrijeme, pa sam naravno to zanimanje proširio na šire članove porodice semitskih jezika. Glede historije sirskog jezika, najstariji pisani tragovi sirskog jezika svjedoče (bez)tačkastom stanju teksta, nazovimo ga tako. To je stanje teksta u kojem je on potpuno ogoljen od tački. Kada nemate tačke ne možete razlikovati homografe, slučaj koji nalazite unutar sirskih, arapskih i hebrejskih tekstova. U rabinskim izvorima iz 2. stoljeća spominje se upotreba tački u Hebrejskoj Bibliji, a aleksandrijski Grci koriste tačke kako bi naglasili kolika se pauza pravi tokom pojedinih dijelova teksta, nešto što danas u indoevropskim jezicima rješavamo tačkom i zarezom. Rukopisi na sirskom jeziku svjedoče tome kako tačke koje možemo nalaziti u različitim semitskim rukopisima mogu biti paratekstualne (nisu same po sebi integralni dio teksta) i strukturalne (tečke koje su integralni dio teksta). George Anton nastanak upotrebe tački u sirskim tekstovima smješta između 3. i 5. stoljeća, preciznije između 243 i 411 godine.

Prva funkcija tački jeste da omoguće razlikovanje homografa (identično ili vrlo slično napisana dva različita glasa). Sirski kao i arapski je jezik konsonanata, njegova osnova i temeljni strukturalni dio teksta su konsonanti. Vokali, posebno kratki, to nisu bili, niti moraju da budu. Kada imate ispred sebe osnovni konsonantski tekst s nekolicinom homografa koje ne možete baš jednostavno razlikovati, te uz to nemate predstavljenje vokale, pa pred vama je tekst iza kojeg mora stajati snažna usmena tradicija i tekst koji vrlo vjerovatno podražava određen nivo tekstualnih varijacija. To je priroda teksta u kojoj morate da se suočavate s tekstualnim varijacijama, te da postavite neke granice nivou elastičnosti teksta inače ga možete izgubiti postane li radikalno fluidan. Tu se pojavljuju tačke kao sitni tihi čuvari teksta. Kada imate homografe tačke su tu da vam pomognu u njihovom razlikovanju pa time vam već čitanje teksta biva lakše a tekst već jednim korakom bliže standardizaciji.

Tačke u sirskom jeziku se pojavljuju i u službi razlikovanja jednine i množine. Pojedine riječi su tako pisane da naprosto kada ih čitate ne možete znati da li je riječ o jednini ili množini, čak ni iz konteksta teksta. U tom slučaju dvije tačke = množina, a jedna tačka = jednina. Homografski parovi nisu bili rijetkost, štaviše, bili su česta pojava a neki i veoma frekventni, tako da su pisari morali tražiti neka ortografska rješenja pa im je tačka postala taj veoma bitan stub teksta. Ukoliko je tačka iznad slova ona bi mogla označavati tvrdi vokal, a ispod slova mehki vokal ili što bi se moderno reklo, tačke bi označavale razliku između otvorenog ili zatvorenog vokala. George Anton pisarima odaje počast time što upotrebu tački naziva inteligentnim tačkama. Te inteligentne tačke podrazumijevaju plansku upotrebu tački, pa prema tome svaka njihova upotreba ima neku lingvističku vrijednost. Ovo je veoma bitno kada se bavite ranim prepisima mushafa budući da u najstarijim prepisima još uvijek nije jasno da li je rijetka upotreba tački spontana i nesistematična ili se ipak u njihovoj pojavi kriju neke informacije. Glede kur'anskih najstarijih materijala još uvijek ostaje otvoreno pitanje da li govorimo o inteligentnim tačkama ili jednoj njihovoj nesistematičnoj upotrebi. O razlikama između sirskog i arapskog glede historije upotrebe tački najbolji je primjer dugi vokal (a) u participu aktivnom. Kada se u sirskom pojavi particip aktivni dugi vokal (a) se označava tačkom, dok u arapskom se on prvobitno ili ne piše ili ako se već označava to se čini elifom, a ne tačkom. U sirskom se kao i kasnije u arapskim rukopisima pojavljuju i obojene tačke, i to crvene boje. U mushafima crvene tačke označavaju vokale, te mimo toga vrlo često predstavljaju hijerarhijski najviše vrednovano čitanje ukoliko postoje neke tekstualne varijacije. U sirskom crvene tačke su fonološke prirode, te označavaju razlike između ploziva i frikativa. Kada je riječ o vokalima u sirskom jeziku tačke se koriste za predstavljanje vokala, isto što vidimo i u arapskim starim rukopisima mushafa. Naprimjer, za vokal (a) se koristi dupla tačka i to je inovacija pred samo 7. stoljeće. U fonologiji svaki glas je segment  a u semitskim jezicima konsonontalni segmenti imaju realizaciju u slovima kao i  dugi vokali (vrlo često). Vokali ne moraju i uglavnom zapravo i nemaju svoju slovnu realizaciju iako su segment pa tako da tačke igraju ulogu disambiguacije teksta vrlo često na temelju prikazivanja vokala u različitim bojama ili pozicijama tački.

O tome koliko su tačke važne najbolje govore zasebne knjige pisane samo na temu upotrebe tački. U sirskom a tako i arapskom pisanje teksta i njegovo tačkanje su uvijek bile dvije zasebne aktivnosti. Pisanje ili prepisivanje teksta mogli biste prepustiti svakom dobrom pisaru ali tačkanje i ne baš. Najslavniji autor gramatike sirskog jezika, Jakov iz Edese (u. 708), nije bio baš sretan kako to pisari umiju natačkati tekst, pa je već kod njega primjetno da postoji distinkcija između pisanja teksta i tačkanja teksta. David bar Pawlos je još jedno ime u historiji sirskog jezika poznato glede pisanja zasebnog djela o tačkama i njihovoj upotrebi. Tačkanje tekstova u semitskim jezicima je veoma bitno, pa bilo to riječ o sakralnim ili profanim tekstovima, tačke su veoma informativne i sastavni dio teksta, a govorimo li o vrlo starim prepisima, uglavnom sakralnih tekstova, tačke su jedan ozbiljan repozitor informacija o tekstu i kulturi u kojoj je tekst nastao. Ova knjiga o tačkama u sirskom jeziku je samo jedna kratka uvodna priča u problematiku i historiju pisanja tački u semitskim jezicima.